Na današnji datum prije 22 godine teška artiljerija regularne Hrvatske vojske prvi put je granatirala Trebinje. Prema službenim zabilješkama Komande Trebinjske brigade od 31. maja 1992. godine, na grad je “dejstvovano topovima 130 mm, sa 30-ak projektila, po Autobuskoj stanici, bezinskoj pumpi, širem rejonu bolnice, po RO ‘Autorad'”, pri čemu je jedan civil ranjen u naselju Mokri dolovi.
Napad nije bio očekivan pa su i službe za uzbunjivanje toga jutra “zatajile” – vazdušnu opasnost sirene su oglasile tek kad su i topovi utihnuli. Jedino upozorenje stizalo je prekasno – jezivi zvižduk projektila koji je nekoliko sekudni prije najavljivao svaku eksploziju.
Ništa u Trebinju nakon prvih granata više nije bilo isto. Strah od vrelog gvožđa koje se svakog trenutka moglo sručiti na grad postao je svakodnevnica na koju su Trebinjci morali brzo da se naviknu jer se ratnim godinama tada ni u naznakama nije vidio kraj.
Na meti bili civili
Prema službenih vojnim izvorima, od kraja maja 1992. do sredine avgusta 1995. godine, Trebinje je granatirano u osam navrata. Na grad je palo više od 150 granata, uglavnom velikog kalibra, od kojih je smrtno stradao jedan civil, a 14 lakše ili teže ranjeno. Na meti artiljerije bili su objekti civilne namjene, koji se ni u kom slučaju ne mogu tretirati kao legitiman vojni cilj.
„Pogodili su robnu kuću, gdje je više ljudi ranjeno. Gađali su i Medicinski centar, današnju Bolnicu Trebinje. Stradao je i dječiji vrtić. Granate su padale u blizini škola. Gađana je hladnjača, a zašto? Zato što je punjena štetnim gasovima, koji bi pogušili narod kad bi se ispustili. Gađani su mnogi drugi civilni i privredni objekti. Hoću da kažem da je sa najvišim zločinačkim namjerama ovo rađeno, da su gađani objekti koji se ni po kom pravu, zakonu i običajima rata ne bi smjeli gađati“, kaže za RT tadašnji predsjednik opštine Trebinje Božidar Vučurević, koji u svojoj knjizi „Svjedok istine“ objavio i faksimil zbirkog izvještaja Komande Trebinjske brigade o granatiranju Trebinja upućen Komadi tadašnjeg Hercegovačkog korpusa VRS.
Vučurević ističe da su opštinske komisije obilazile teren nakon granatiranja, pravile zapisnike i procjenjivale učinjenu štetu, ali i dodaje da nikad nije bilo uslova da se taj posao precizno dovede kraju.
„Recimo, granatiran je ‘Novoteks', koji je zapošljavao 1.200 ljudi. U ‘Novoteksu’ je sa zgradom tada i silna roba izgorjela, i nikad poslije taj objekat nije proradio. I sada je samo ruševina“, ističe on.
U majsko-junskoj seriji artiljerijskih napada Trebinje je četiri puta na udaru hrvatskih topova. Već u drugom granatiranju, 6. juna, na meti 20-ak projektila je područje gradskih naselja Police i Bregovi, a u pogađenoj Robnoj kući „Borac“ granata ranjava šest civila. Dokumentacija Komande Trebinjske brigade bilježi da je 28. juna „dejstvovano sa 14 tenkovskih granata po Mostaćima i Zasadu“, od koji niko nije povrijeđen. Samo dan kasnije Trebinje je pod najtežom vatrom – jedan civil smrtno je stradao u napadu „topovima 130 mm sa 40-ak granata po pijaci, kasarni i RO ‘Luč'“.
Trebinje se Dubrovnikom brani
Ratni predsjednik opštine Trebinje Božidar Vučurević kaže da je samo strah od uzvraćanja vatre po naseljenim mjestima sa druge strane fronta odvraćao artiljeriju Hrvatske vojske od češćih i težih granatiranja Trebinja.
„Kad sam pitao starješine naše vojske – zašto granatiraju dijelove Dubrovnika, dobio sam odgovor: Trebinje se Dubrovnikom brani. Kada udare po Trebinju, mi uputimo nekolike granate, i oni odmah utihnu. Drugim riječima, da nije bilo Dubrovnika u blizini, Trebinje bi mnogo više stradalo. Ne bi bilo pošteda“, ističe Vučurević.
I pored toga, Trebinje je na udaru hrvatske artiljerije bilo i narednih godina rata. Dvoje civila ranjeno je u napadu 23. marta 1993. godine, kada je „dejstvovano sa 13 tenkovnih granata u blizini Školskog centra , centra grada i po Bregovima“, dok povrijeđenih nije bilu u narednom granatiranju „sa 11 tenkovskih granata po Mostaćima i Zasadu“, koje dokumenti Komande Trebinjske brigade bilježe 28. juna iste godine.
U završnici rata, u avgustu 1995. godine Trebinje je još dva puta na meti artiljerije. Prema vojnoj arhivi, troje civila ranjeno je u Dživaru, a jedno u Pridvorcima, 12. avgusta, kada je na ova trebinjska prigradska naselja „dejstvovano sa 16 raketa VBR“, a dan kasnije – ranjen je još jedan civil u napadu „sa 8 tenkovskih granata po Zasadu i Mostaćima“.
„Gluvonijemi“ posmatrači
Vojne operacije jedinica Hrvatske vojske na teritoriji tadašnje opštine Trebinje nisu bile predmet istraga za ratne zločine, pa ni za topovska razaranja Trebinja niko nije optužen. O artiljerijskim napadima na grad danas se malo zna izvan iskustva onih koji su preživljavali granatiranja, tek je ponešto na tu temu zabilježeno, a još manje od toga publikovano.
Nije drugačije ni na najvećem globalnom servisu informacija. Najpoznatiji internet pretraživač uopšte ne poznaje pojam granatiranje Trebinja, i na ovaj upit nudi obilje tekstova i fotografija – o granatiranju Dubrovnika , gdje se Trebinje po pravilu pominje samo kao agresor.
Štaviše, onima koji se potrude da ‘iskopaju’ barem i najmanji podatak o tome kako su granate počesto dolijetale iz Dubrovnika u njihov najbliži komšiluk – internet će ponuditi i jedan uznemirujući ekskluzivitet: na zvaničnom sajtu jedne trebinjske organizacije, u objašnjenjima pored spiska sa imenima u ratu stradalih Trebinjaca, pominju se „granatiranja gradskog područja juna 1992. g. od strane vojske Republike Srpske“?!
„Stalno se govori o granatiranju Dubrovnika. Tamo su bile razne improvizacije, paljanje guma i slično – a niko ne govori o granatiranju Trebinja“, potvrđuje rezignirano i ratni predsjednik opštine dodajući da je tome uzrok tvrda medijska blokada, koja je još na početku istinu o ratu „zabetonirala“ u poželjni stereotip o agresoru i žrtvi, zbog čega nije bilo ni volje ni sluha za argumentaciju i stradanja unaprijed proglašenog krivca.
„Sa sjedištem u Podgorici, prije dolaska UNPROFOR-a, bila je stacionirana posmatračka misija Evropske zajednice i njihovi ljudi su obilazili teren nakon granatiranja, brojali te rupe, bilježili štetu. Ali te posmatračke misije bile su veoma nekorektne i pristrasne. Rekao bih, one su fatički bile tu samo da falsifikuju činjenice u korist drugih naroda, svojih saveznika u oba velika rata, a na štetu Srba. Bilo je među njima i korektnih ljudi. Kada su fotografisali Njegošev spomenik – koji je po mom narađenju tada bio obzidan sanducima da bi se zaštitio od gelera – jedan od njih mi je i priznao da oni ne smiju u izvještajima svojim nadređenim da napišu sve što vide i snime ovdje na terenu“, navodi Vučurević.
On dodaje da se kraj maja 1992. godine ne može isključivo uzimati kao početak granatiranja Trebinja, jer su, kako kaže – granatiranja trebinjske opštine počela još 1. oktobra 1991. godine, kada su hrvatske paravojske na Ivanici za dva dana ubile 18 boraca regularnih jedinica Jugoslavenske narodne armije.
„Sramno je što se na drugoj strani ova vojska naziva srbo-četničkom, jer je to bila naša zajednička vojska. Iz zvaničnih dokumenata se vidi da su tada među poginulim bila i četiri Albanca, dva Muslimana, jedan Makedonac, što će reći – četiri naroda iz tadašnjih pet republika“, zaključuje Vučurević.
Rade Savić / Radio Trebinje